Xotirani qanday yaxshilash mumkin

Albatta, ko‘pchiligimiz aktyorlar qanday qilib ko‘p matnni eslab qolishlari haqida bir necha bor o‘ylab ko‘rganmiz, oddiy odamlar esa ko‘pincha bir nechta telefon raqamlarini ham eslay olmaydilar. Buning siri nimada? Bu shunchaki doimiy mashqmi?

Birinchidan, xotira turlari haqida bir oz ...

Xotira turlari
Tadqiqotchilar xotira jarayonlarini axborotni mustahkamlash va saqlash muddatiga ko‘ra an’anaviy tarzda uch toifaga bo‘ladilar:
1) sensorli – 1-4 soniya ichida sezgilardan keladigan katta hajmdagi axborotni saqlashni ta’minlaydi;
2) qisqa muddatli - sezgilardan keladigan va bir necha daqiqa davom etadigan ma'lumotlarni olish, saqlash va o‘zgartirishning operativ jarayonlariga xizmat qiladi;
3) uzoq muddatli - turli ma'lumotlarning uzoq muddatli saqlanishini ta'minlaydi.
 
Bularning barchasi to‘g‘ri, ammo 1972 yilda olimlar Robert Lokhart va Fergus Kraik bu bo‘linish odamlarning ma'lumotni tanlab eslab qolishlarini tushunishga imkon bermasligini aytishdi. Olimlar yodlashning samaradorligi bevosita axborot blokining semantik tarkibiga bog‘liqligini ta'kidladilar - bu semantik vizual xotira yoki semantik eshitish xotirasi. Darhaqiqat, biz ba'zi ma'lumotlarni "esda saqlash" uchun soatlab sarflashimiz mumkin, ammo agar biz uning mohiyatiga kirmasak, matnning umumiy ma'nosi aniq bo‘lmaydi, ya'ni uni eslab qolish juda qiyin bo‘ladi.
Aktyorlarga matnni eslab qolishga nima yordam beradi? 
Mashhur kognitiv psixolog Helga Noys va uning turmush o‘rtog‘i, aktyor Toni Noys yodlashda aktyor o‘z matnida aytilgan narsalarni tushunishi va tasavvur qilishi kerak, deb ta'kidlaydilar. Bundan tashqari, sahnada qiroat qilish aktyorlar o‘rtasidagi "aqliy-jismoniy-emotsional munosabatlar", shuningdek, imo-ishoralar, turli harakatlar va yuz ifodalari bilan osonlashtirilishi mumkin. Bularning barchasi birgalikda aktyorga ilgari o‘rgangan matnni osongina qayta tiklashga yordam beradi. Noys juftligi shunday deb yozadilar: "Matnga to‘liq hissiy, intellektual va jismoniy singdirish aktyorlik kasbining bir qismidir". Albatta, bu yondashuv nafaqat aktyorlar, balki boshqa kasb egalari uchun ham foydali bo‘lishi mumkin.

Xotirani qanday yaxshilash mumkin?
Noys juftligi professional aktyorlarning tajribasiga asoslanib, xotirani yaxshilashning ba'zi usullarini tavsiya qiladi.
 
Buning bir usuli - xayoliy tinglovchi bilan ma'lumotni muhokama qilishdir. Noys juftligi qiziqarli tadqiqot o‘tkazdi, unda talabalarga ba'zi materiallarni o‘qish va bu ma'lumotdan foydalana oladigan odamni tasavvur qilish so‘ralgan. Natijada o‘quvchilar matn mazmuni va uni xayoliy tinglovchiga etkazishning turli usullariga e’tibor qaratishlari bilanoq, ma’lumotlarni yodlash jarayoni ancha samarali bo‘la boshladi.
 
Xotirani yaxshilashning yana bir usuli - aktyorlik darslarida qatnashish. Noys juftligi bunday kurslarga qatnaydigan odamlar katta matn massivlarini yodlash qobiliyatini yaqqol yaxshilashini isbotladi. Aslida, bu holda biz mashg‘ulotlarning tabiiy ijobiy ta'siri bilan shug‘ullanamiz.